โปรดสำรวจตัวเองก่อนถูกสอบสวน
โดย อ. อาลี กองเป็ง
ท่านพี่น้องร่วมศรัทธาที่รัก
ท่านค่อลีฟะฮ์อุมัรบินคอฏฏอบ ( ร ฎ )กล่าวว่า
حَاسِبُوْاأَنْفُسَكُمْ قَبْلَ اَنْ تُحَاسَبُوْا وَزِنُوْااَنْفُسَكُمْ قَبْلَ اَنْ تُوْزَنُوْا فَاِنَّهُ اَهْوَنُ عَلَيْكُمْ فِي الْحِسَابِ غَدًا اِنْ تُحَاسِبُوْااَنْفُسَكُمُ الْيَوْمَ وَتَزِيْنُوْالِلْعَرْضِ اْلأَكْبَرِ
صفوة الصفوة ابن الجوزي
"ท่านทั้งหลายจงสำรวจตัวของพวกท่าน ก่อนที่พวกท่านจะถูกตรวจสอบ และจงชั่งตัว ( ความมดีความชั่ว ) ของพวกท่านก่อนที่พวกท่านจะถูกชั่ง แท้จริงมันจะสะดวกและง่ายดายเหนือพวกท่านกับการสอบสวนในวันพรุ่ง ( โลกหน้า ) คือการที่พวกท่านสำรวจตัวของพวกท่านในวันนี้และชั่งน้ำหนักของความดีและความชั่ว เพื่อวันแห่งการตัดสินอันยิ่งใหญ่"
เมื่ออารมณ์ใฝ่ต่ำ (النفس الأمارة) คือตัวใกล้ชิดและสนิทสนมกับมนุษย์กว่าสิงอื่นใดในขนะที่ดำรงชีวิตอยู่มันจะติดตามอยู่กับมนุษย์ทุกๆวินาทีในขณะเคลื่อนไหวหรือหยุดนิ่ง มันจะกระตุ้นมนุษย์อยู่ทุกขณะว่า อย่าขยันในเรื่องการทำอิบาดะฮ์เลย ไปหาความสุขในโลกเถอะจะได้สดชื่น เหตุดังกล่าวนี้เองจึงนับว่าเป็นความจำเป็นแก่ผู้มีสติ (العقل) ต้องพึงระวังอันตรายจากนัฟซูอัมมาเราะฮ์ และคอยตรวจสอบตัวเองอยู่เสมอเพื่อจะไม่ถลำตัวตามคำสั่งที่สงเสริมของมัน
อัลเลาะฮ์ตรัสในซูเราะ ซูเราะฮฺ อัลหัซรฺ โองการที่ 18 ( الحش: 18 ) ว่า
"โอ้ศรัทธาชนทั้งหลายเอ๋ย พวกเจ้าจงยำเกรงต่ออัลเลาะฮ์เถิด และทุกชีวิตจงพิจรนาดูว่า อะไรบ้างที่ที่เขาได้เตรียมไว้สำหรับวันพรุ่ง ( วันกิยามะฮ์ ) และเจ้าทั้งหลายจงยำเกรงต่ออัลเลาะฮ์เถิด แท้จริงอัลเลฮ์นั้นทรงรอบรู้กับสิ่งที่พวกเจ้ากระทำ"
มุฮาซะบะฮ์(محاسبة)หรือการตรวจสอบตัวเองคือสะพานที่เชื่อมสู่ความผาสุก (السعادة) และผลสำเร็จ (النجاح) ไปพร้อมกัน ผู้ที่ไม่ตรวจสอบหรือไม่ดูตำหนิของตัวเอง เขาก็มิอาจขจัดความบกพร่องของตัวเองได้ ซึ่งมีบันทึกใน (محاسبة النفس ابن ابي الدنيا) ว่าท่านอุมัรบินคอฏฏอบ ( ร ฎ )ได้ส่งสารยังข้าราชการของท่านมีใจความว่า ท่านจงตรวจสอบตัวของท่านในยามผาสุก ก่อนการถูกสอบสวนในยามที่รุนแรง แท้จริงผู้ที่สอบสวนตัวเขาในยามที่ที่เกิดความสุขสบายก่อนจากยามคับขันหรือรุนแรง เขาก็จะกลับสู่ความพึงพอใจและมีความปิติยินดีในงานที่ผ่านมา และใครก็ตามที่ฟุ่มเฟือยกับการใช้ชีวิตที่หลงระเริงเพียงเพื่อตามอารมณ์ไฝ่ต่ำ เขาก็จะกลับสู่ความเสียใจและความขาดทุนในงานที่ผ่านมา ท่านวะฮ์บุบนุมุนับบะฮ์กล่าวว่า ได้มีบันในหิกมะฮ์อะลีดาวูด มีความว่า ผู้มีสติเขาจะไม่เพิกเฉยจากสี่เวลา
๑ เวลาที่ใช้เพื่อตรวจสอบตัวเอง
๒ เวลาที่เขาวิงวอนขอต่ออัลเลาะฮ์
๓ เวลาที่เขาพบปะพี่น้องของเขาเพื่อรับคำตักเตือนถึงความบกพร่องของเขา
๔ เวลาที่เป็นความสุขส่วนตัวกับสิ่งที่ไม่ต้องห้าม
ช่วงเวลาที่สี่นี้เองมันช่วยไห้ประจักกับสามเวลาที่ผ่านมา
การมุฮาซะบะฮ์มีสองระยะ คือ
๑. ก่อนที่จะลงมือทำ
๒. หลังจากลงมือทำไปแล้ว
ท่านหะซันอั้ลบัซรีย์กล่าวว่า
رحم الله عبداوقف عند همه فان كان لله مضى وان كان لغيره تاخر احياء علوم الدين الغزالي
" ขออัลเลาะฮ์โปรดได้เมตตาบ่าวของพระองค์คนหนึ่ง ที่เขาไคร่ครวนและไตร่ตรองขณะเกิดความปรารถนาในใจ หากแม้นว่าเพื่ออัลเลาะฮ์เขาก็เดินหน้าตามที่ตั้งใจไว้ หากแม้นเพื่ออื่นจากอัลเลาะฮ์เขาก็ระงับ"
ท่านอิบนุ้ลกอยยิมกล่าวใว้ใน หนังสือ اغاثة اللهفان ابن القيم ว่า
"การมุฮาซะบะฮ์หลังลงมือทำไปแล้วมีอยู่สามกรณี
๑ ตรวจสอบพฤติกรรมที่ภัคดีต่ออัลเลาะฮ์ ในเลาที่ผ่านมา ว่ามันบกพร่องในสิทธิ์ที่พึงปฏิบัตต่อพระองค์หรือไม่
๒ ตรวจสอบทุกๆการกระทำที่ปรากฏว่าทิ้งดีกว่าทำ
๓ ตรวจสอบตัวเองกับการทำสิ่งที่เป็นของ (مباح) อนุยาติ ว่าเขาทำไปทำไม เจตนาเพื่ออัลเลาะฮ์และโลกอาคิเราะฮ์หรือไม่ ถ้าเป็นเช่นนั้นก็ถือว่าได้รับผลกำไร หากเพื่ออื่นจากอัลเลาะฮ์ เขาก็จะขาดทุนจากผลกำไรในโลกหน้า "
اَقُوْلُ قَوْلِيْ هَذَا وَاَسْتَغْفِرُاللهَ الْعَظِيْمَ لِيْ وَلَكُمْ وَلِسَائِرِ الْمُسْلِمِيْنَ وَالْمُسْلِمَاتِ فَاسْتَغْفِرُوْهُ اِنَّهُ هُوَ الْغَفُوْرُ ا
